Najważniejszym założeniem w ustawieniach systemowych Hellingera jest stwierdzenie, że za psychiczne problemy jednostek odpowiadają trudności w rodzinie, a przede wszystkim zaburzone relacje rodzinne. Oczywiście takie przesłanki są również charakterystyczne dla innych metod, na przykład systemowej, jednak Hellinger w swoich założeniach poszedł znacznie dalej.

Autor metody uznaje, że wszelkie problemy są związane nie tylko z nieprawidłowymi relacjami z żyjącymi członkami rodziny, ale także tymi zmarłymi i to z kilku poprzednich pokoleń. Według niego na pacjentów wpływają również pewne ukryte fakty, na przykład choroba rodzica lub romans brata. Hellinger chce przywrócić ład w rodzinie, nakłaniając do poprawiania relacji między poszczególnymi osobami, a także do utrzymania bliskich więzi.

Metoda ustawień systemowych jest określana jako terapia systemowa, jednak pojęcie systemu jest tu rozumiane specyficznie, inaczej niż w „tradycyjnych” terapiach tego rodzaju. Jaka jest specyfika ustawień systemowych? Są trzy najbardziej charakterystyczne elementy tej terapii. Po pierwsze, ustawienia wykorzystują w terapii pewne procesy, które dawniej zostałyby z pewnością określone jako parapsychologiczne. W istocie jednak są to powtarzalne i powszechne zjawiska. Chodzi mianowicie o zjawisko reprezentacji, za które odpowiada tzw. wiedzące pole. Po drugie, ustawienia systemowe stwierdzają, iż w systemie klienta istotne są prócz osób żyjących, także osoby zmarłe (funkcjonujące nie tylko jako wspomnienia żyjących członków systemu, lecz jakby w formie niezależnej „egzystencji”). Po trzecie, charakter systemu rodzinego oraz sposób jego oddziaływania na klienta, sugerują istnienie osobnego rodzaju czynników psychologicznych, które można określić mianem "pozaświadomych". W  teorii Hellingera – występuje wcielanie się w inną osobę, istotna jest przestrzeń, mowa jest o przejętych wzorcach oraz o międzypokoleniowym prawie wyrównania i przejmowaniu cudzej winy.

Terapia Hellingera zajmuje się nie tylko osobami z klinicznie określonymi problemami psychicznymi, ale także wszelkimi osobami przeżywającymi życiowe trudności. Podstawową techniką pracy jest ustawienie rodzinne (ustawienie systemu rodzinnego). Odbywa się ono z udziałem reprezentantów, którzy zastępują członków rodziny klienta w grupie lub na figurkach. Odczucia i wypowiedzi reprezentantów pozwalają na ujawnienie ukrytych zależności w rodzinie.

Celem metody ustawień rodzinnych jest ujawnienie oraz transformacja nieświadomych sił panujących w systemie rodzinnym klienta, które – zdaniem terapeutów ustawiających - powodują problemy życiowe oraz dolegliwości psychiczne i fizyczne. Podstawowym czynnikiem patogennym jest uwikłanie. „Uwikłanie oznacza, że ktoś w rodzinie nieświadomie podejmuje los starszego jej członka i żyje według tego wzorca”. Uwikłana jednostka realizuje elementy drogi życiowej bądź osobowości (emocjonalności, postawy) innego członka jej szeroko rozumianej rodziny. Dokonywane w życiu wybory, losy związków, samopoczucie, a nawet choroby somatyczne są zdeterminowane lub współkształtowane przez rodowe uwikłania.

Zdarzeniem, które leży u podłoża uwikłań jest wykluczenie kogoś z systemu rodzinnego. Podstawowym prawem w systemie rodzinnym jest bowiem prawo przynależności. Wykluczenie może się odbyć na wiele sposobów – poprzez pogardę, zatajenie, zapomnienie, brak wdzięczności lub szacunku do kogoś (na przykład: ukrycie informacji o rodzicu biologicznym; odrzucenie ojca dziecka; brak szacunku wobec byłego partnera; nie wliczanie do rodzeństwa wcześnie zmarłego dziecka). Postać osoby wykluczonej uzyskuje szczególnie silne znaczenie, a w systemie pojawia się rodzaj presji, aby któryś z członków rodu wziął na siebie los wykluczonego i zaczął go reprezentować. Osoba uwikłana niejako na powrót (w sposób nieświadomy) wprowadza go do systemu rodzinnego.

Siły sprzeciwiające się wykluczaniu, Hellinger nazywa sumieniem grupowym. Sumienie grupowe (klanowe) nie jest sprawiedliwe, dba o wcześniejszych kosztem późniejszych. Zasięg jego działania wyznacza granice systemu rodzinnego, który jestyngero wspólnotą powstałą na przestrzeni kilku pokoleń (na ogół trzech, czterech). Należą do niego:

1. dziecko i jego rodzeństwo (także przyrodnie oraz zmarłe i martwo urodzone),

2. rodzice i ich rodzeństwo (przyrodnie, zmarłe, martwo urodzone),

3. dzieci rodziców usunięte w wyniku aborcji,

4. dziadkowie, niekiedy ktoś z ich rodzeństwa lub rodzeństwa przyrodniego (ale to zdarza się rzadko),

5. któreś z pradziadków (rzadkość),

6. ci, którzy w systemie zrobili miejsce dla innych (byłe żony i mężowie, byli narzeczeni i narzeczone, partnerzy i partnerki),

7. ci, którzy działali dla dobra systemu, a którym stała się wielka krzywda (np. pracownicy) oraz ci, których kosztem osiągnięto w systemie znaczną korzyść (np. wydziedziczeni).        

aaaZasadniczą techniką w metodzie Hellingera jest ustawienie systemowe. Jest ono zarazem sposobem diagnozy problemu klienta, jak i najważniejszym elementem terapeutycznym. Celem ustawienia rodzinnego jest uzyskanie dwu obrazów: zawierającego informację o podłożu problemów klienta, oraz wskazującego i wywołującego rozwiązanie.